Τι κοινό είχαν η Κλεοπάτρα και ο Μέγας Αλέξανδρος;

Το κοινό σημείο μεταξύ του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της Κλεοπάτρας είναι ότι η πρώτη ήταν αυτή που δημιούργησε την Πτολεμαϊκή Περίοδο στην Αίγυπτο όταν έγινε φαραώ το 332 π.Χ. Γ. και ίδρυσε την πόλη της Αλεξάνδρειας στις ακτές της Μεσογείου. Η Κλεοπάτρα, από την άλλη, ήταν ο τελευταίος ηγεμόνας της Αιγύπτου σε αυτήν την περίοδο, η οποία αργότερα πέρασε στην εξουσία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Ποιος ήταν ο Μέγας Αλέξανδρος

Ο Αλέξανδρος Γ’ της Μακεδονίας (356 – 323 π.Χ.), περισσότερο γνωστός ως Μέγας Αλέξανδρος, ήταν βασιλιάς της Μακεδονίας, της Ελλάδας, της Αιγύπτου και της Περσίας. Θεωρείται ως ένας από τους μεγαλύτερους κατακτητές του κόσμου. Ήταν γιος της Ολυμπίας της Ηπείρου και του Φιλίππου Β’ της Μακεδονίας.

Στα νιάτα του εκπαιδεύτηκε από τον φιλόσοφο και επιστήμονα Αριστοτέλη και έλαβε επίσης εκτεταμένη στρατιωτική εκπαίδευση. Μετά το θάνατο του πατέρα του έγινε βασιλιάς της Μακεδονίας. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, εδραίωσε την εξουσία του στα κοντινά εδάφη και κατάφερε να αποκτήσει τον έλεγχο των περισσότερων εδαφών της Αρχαίας Ελλάδας. Αργότερα, άρχισε την κατάκτηση της Ασίας και της Εγγύς Ανατολής, έγινε βασιλιάς της Περσίας και της Αιγύπτου και έφτασε στην Ινδία.

Σε όλη του τη ζωή ίδρυσε διάφορες πόλεις, πολλές από τις οποίες ονόμασε το όνομά του. Η πιο γνωστή ήταν η Αλεξάνδρεια, στην Αίγυπτο. Αυτή έγινε μια από τις πιο ακμάζουσες πόλεις της εποχής, το λίκνο της γνώσης και ο κεντρικός άξονας του εμπορίου στη Μεσόγειο Θάλασσα.

Αν και υπάρχουν αρχεία για τις μεγάλες κατακτήσεις και τα κατορθώματά του, όπως η επίσκεψή του στο Μαντείο της Σίουα, οι λεπτομέρειες του θανάτου του είναι άγνωστες. Δεν είναι καν γνωστό πού βρίσκονται τα λείψανά του ή ο τάφος του. Ο Μέγας Αλέξανδρος πιστεύεται ότι σκοτώθηκε, πιθανότατα με δηλητήριο. Μετά τον θάνατό του, η εξουσία σε όλες τις περιοχές που είχε κατακτήσει παρέμεινε στα χέρια των στρατηγών του στρατού του και έγινε θέμα διαμάχης μεταξύ τους.

που ήταν η Κλεοπάτρα

Η Κλεοπάτρα Thea Philopator (69-30 π.Χ.), περισσότερο γνωστή ως Κλεοπάτρα Ζ’, ήταν η τελευταία βασίλισσα της δυναστείας των Πτολεμαίων της Αιγύπτου, που ιδρύθηκε από τον Πτολεμαίο Α’ Σώτερ, τον στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Η Κλεοπάτρα είναι η πιο διάσημη από τις Αιγύπτιες βασίλισσες, και ξεχώρισε για την εξυπνάδα και την πονηριά της. Ήταν επίσης σπουδαία στρατηγός και διπλωμάτης. Όπως και οι προκάτοχοί της, έτσι και η μητρική της γλώσσα ήταν η Κοινή ελληνική, αλλά ήταν η πρώτη από τους Πτολεμαίους που έμαθε την αιγυπτιακή γλώσσα. Επιπλέον, υιοθέτησε αιγυπτιακά ήθη και έθιμα. Μιλούσε επίσης λατινικά, αραβικά, εβραϊκά, συριακά, αιθιοπικά, μηδονικά και παρθικά.

Η Κλεοπάτρα ανέβηκε στο θρόνο μετά το θάνατο του πατέρα της, Πτολεμαίου ΙΒ΄ Αυλήτη, και αφού παντρεύτηκε τον μικρό της αδελφό, Πτολεμαίο ΙΓ΄. Πολέμησε για την εξουσία μαζί του, μέχρι που τελικά τον νίκησε, με την υποστήριξη του Ιουλίου Καίσαρα, ενός στρατιωτικού, πολιτικού, προξένου, τριανδρίας και Ρωμαίου δικτάτορα. Οι θρύλοι λένε ότι η Κλεοπάτρα επικοινώνησε κρυφά με τον Ιούλιο Καίσαρα και τον αιχμαλώτισε με το πνεύμα της. Μαζί του η Κλεοπάτρα ξεκίνησε μια στενή σχέση και απέκτησε τον γιο του Καισαρίωνα.

Χρόνια αργότερα, η Κλεοπάτρα παντρεύτηκε τον άλλο αδερφό της, τον Πτολεμαίο XIV, για να παραμείνει στην εξουσία και γνώρισε τον Μάρκο Αντώνιο, έναν άλλο Ρωμαίο στρατιώτη και πολιτικό, κάποτε οπαδό του Ιουλίου Καίσαρα, και τον οποίο σκόπευε να αντικαταστήσει μετά τη δολοφονία του. Η ιστορία αγάπης μεταξύ της Κλεοπάτρας και του Mark Antony ήταν επική σε ορισμένες πολύ ιδιαίτερες περιστάσεις στην ιστορία της Ρώμης, το τέλος της Δημοκρατίας και την αρχή της Αυτοκρατορίας, και χρησίμευσε ως έμπνευση για αρκετούς συγγραφείς, συμπεριλαμβανομένου του Σαίξπηρ, ο οποίος αφηγήθηκε το ειδύλλιο για αιώνες μετά.

Με τον Μάρκο Αντώνιο, η Κλεοπάτρα απέκτησε τους δίδυμους Αλέξανδρο Ήλιο και Κλεοπάτρα Σελήνη Β’ και τον Πτολεμαίο Φιλάδελφο.

Με την έλευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που κυβερνούσε ο Οκταβιανός, η Κλεοπάτρα έχασε τους συμμάχους της και η Αίγυπτος μπήκε σε μια περίοδο παρακμής.

Τελικά, μετά την ήττα του Μάρκου Αντώνιου, η Κλεοπάτρα αυτοκτόνησε το έτος 30 π.Χ. C., όταν ήταν 39 ετών, για να αποφύγει να εκτεθεί στη Ρώμη ως πολεμικό τρόπαιο. Ο γιος του Cesarión, που θεωρείται Πτολεμαίος XV, εκτελέστηκε με εντολή του Octavio. Μετά το θάνατο της Κλεοπάτρας, η Αίγυπτος έγινε επαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Με αυτόν τον τρόπο τελείωσε η ελληνιστική ή ελληνική περίοδος, που είχε ξεκινήσει με την κατάκτηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Η δυναστεία των Πτολεμαίων

Τόσο ο Μέγας Αλέξανδρος όσο και η Κλεοπάτρα ήταν σημαντικοί ηγέτες στην αρχαιότητα. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν βασιλιάς της Αιγύπτου μέχρι το θάνατό του και ξεκίνησε την Πτολεμαϊκή περίοδο της Αιγύπτου. Η Κλεοπάτρα ήταν η τελευταία βασίλισσα εκείνης της περιόδου. Και οι δύο ήταν ελληνικής καταγωγής της Μακεδονίας και χαρακτηρίζονταν από την έντονη προσωπικότητά τους, την ικανότητά τους να διοικούν και τη φιλοδοξία τους.

Οι Πτολεμαίοι ήταν οι άρχοντες της τελευταίας δυναστείας της Αρχαίας Αιγύπτου. Αυτή η δυναστεία ξεκίνησε μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όταν ένας από τους στρατηγούς του, ο Πτολεμαίος Α’ Σώτερ, έγινε βασιλιάς της Αιγύπτου. Μετά από αυτόν, οι απόγονοί του συνέχισαν να κυβερνούν την αιγυπτιακή επικράτεια και κράτησαν το ίδιο δυναστικό όνομα.

Κατάλογος βασιλιάδων της Δυναστείας των Πτολεμαίων

Παρακάτω ακολουθεί κατάλογος των ηγεμόνων της δυναστείας των Πτολεμαίων, με χρονολογική σειρά. Μερικοί από αυτούς είχαν περισσότερες από μία περιόδους διακυβέρνησης και άλλοι ήταν συν-αντιβασιλείς με τους εταίρους τους.

Μερικά από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά των διαφορετικών Πτολεμαίων βασιλιάδων ήταν:

• Πτολεμαίος Α’ Σώτερ: ήταν ο ιδρυτής της δυναστείας των Πτολεμαίων. Υιοθέτησε τη φαραωνική εικονογραφία για να γίνει αποδεκτή από τους Αιγύπτιους.
• Πτολεμαίος Β’ Φιλάδελφος: ήταν γιος του Πτολεμαίου Α’ και ξεχώρισε για τα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας.
• Πτολεμαίος Γ’ Ευεργέτης: διέταξε την ανέγερση του ναού του Έντφου και πραγματοποίησε άλλες πολιτιστικές και εμπορικές δραστηριότητες.
• Πτολεμαίος Δ΄ Φιλοπάτορας: κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του η Αίγυπτος έχασε τον έλεγχο της Θήβας στα χέρια των Νουβίων.
• Πτολεμαίος Ε’ Επιφάνης: ανέκτησε τη Θήβα, στέφθηκε στη Μέμφιδα και επί διακυβέρνησής του λαξεύτηκε η περίφημη πέτρα της Ροζέτας.
• Πτολεμαίος ΣΤ’ Φιλομήτωρ: η κυβέρνησή του χαρακτηρίστηκε από κάποιες αναταραχές και την παρέμβαση της Ρώμης.
• Πτολεμαίος Ζ’ Νέος Φιλοπάτορας: βασίλεψε για λίγο με τη μητέρα του Κλεοπάτρα Β’, αλλά δολοφονήθηκε από τον διάδοχό του, Πτολεμαίο Η’ Ευεργέτη Β’.
• Πτολεμαίος Η’ Ευεργέτης Β’: ήταν παχύσαρκος και παντρεύτηκε την αδερφή του Κλεοπάτρα Β’, καθώς και την κόρη της, την ανιψιά του Κλεοπάτρα Γ’.
• Πτολεμαίος Θ’ Σώτερ: ήταν γιος του Πτολεμαίου Η’ και της Κλεοπάτρας Β’. Βασίλεψε για τρεις περιόδους που χαρακτηρίστηκαν από μεγάλη αστάθεια.
• Πτολεμαίος Θ’ Αλέξανδρος Α’: ήταν αδελφός του Πτολεμαίου Θ’ Σώτερ και ενίσχυσε τη συμμαχία με τη Ρώμη.
• Βερενίκη Γ΄: ήταν κόρη του Πτολεμαίου Θ΄ και σύζυγος του θείου της Πτολεμαίου Θ.
• Πτολεμαίος ΙΔ’ Αλέξανδρος Β’: ήταν γιος του Πτολεμαίου Χ και, αφού παντρεύτηκε τη Βερενίκη Γ’, τη δολοφόνησε.
• Πτολεμαίος ΙΒ’ Νεο-Διονιόσιος: ήταν άλλος γιος του Πτολεμαίου Θ’. Τον χαρακτήριζε το πάθος του για τη μουσική. Ταξίδεψε στη Ρώμη για να βελτιώσει τη μεταξύ τους συμμαχία και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του η κόρη του Βερενίκη Δ’ πήρε τη θέση του στο θρόνο.
• Βερενίκη Δ΄: κόρη του Πτολεμαίου ΙΒ΄, ο οποίος τη δολοφόνησε για να ανακτήσει τη θέση του.
• Κλεοπάτρα Ζ΄ Φιλοπάτωρ: κόρη του Πτολεμαίου ΙΒ΄. Ήταν κόρη του Πτολεμαίου ΙΒ΄ και ήταν αντιβασιλέας με τον αδελφό της Πτολεμαίο ΙΓ΄, τον οποίο παντρεύτηκε.
• Πτολεμαίος XIII: ήταν γιος του Πτολεμαίου XII και αδελφός της Κλεοπάτρας. Πολέμησε ενάντια στον Ιούλιο Καίσαρα και ηττήθηκε στη μάχη του Νείλου.
• Πτολεμαίος XIV: ήταν ο μικρότερος αδερφός της Κλεοπάτρας Ζ΄, η οποία έγινε η συνοδός της μετά τον θάνατο του Πτολεμαίου ΙΓ’.
• Πτολεμαίος XV: ήταν γιος της Κλεοπάτρας και του Ρωμαίου στρατιωτικού Ιούλιου Καίσαρα, αλλά δεν ήρθε να βασιλέψει γιατί δολοφονήθηκε από τον Οκτάβιο Αουγκούστο μετά το θάνατο της Κλεοπάτρας.

Σύντομη ιστορία της δυναστείας των Πτολεμαίων

η ελληνική κατάκτηση

Οι Πτολεμαίοι καθιέρωσαν τη νέα πόλη και λιμάνι της Αλεξάνδρειας ως πρωτεύουσα της αιγυπτιακής αυτοκρατορίας στη θέση της Θήβας (σημερινό Λούξορ), που ήταν η πρωτεύουσα για χιλιάδες χρόνια.

Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος έφτασε στην Αίγυπτο το 332 π.Χ., μετά την κατάκτηση της Περσίας, η γη των Φαραώ περνούσε την Τρίτη Ενδιάμεση Περίοδο, μερικά χρόνια συγκρούσεων και παρακμής υπό την περσική κυριαρχία. Προκειμένου να νομιμοποιήσει την κυβέρνησή του στην Αίγυπτο, ο Αλέξανδρος είχε στεφθεί ως φαραώ στον ναό του Ptah, στην ιερή πόλη της Μέμφις. Χρόνια αργότερα, μετά τον ξαφνικό θάνατό του και λόγω έλλειψης κατάλληλων κληρονόμων για να καταλάβουν τη θέση του, η εξουσία πέρασε στα χέρια των στρατηγών του, οι οποίοι αμφισβήτησαν τον θρόνο στους Πολέμους της Διαδοχής ή στους Πολέμους της Διαδοχής. Οι διάφοροι στρατηγοί που προσπάθησαν να κυβερνήσουν την αυτοκρατορία που άφησε ο Αλέξανδρος ονομάζονταν «διάδοχοι».

Διαίρεση της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Ξεκινώντας από τον αγώνα για την εξουσία, τα εδάφη που είχε κατακτήσει ο Μέγας Αλέξανδρος χωρίστηκαν σε τρία μεγάλα βασίλεια. Από τη μια πλευρά, υπήρχε η Μακεδονία και η Ελλάδα. από την άλλη η Συρία και η Μεσοποταμία και το τελευταίο βασίλειο περιλάμβανε την Αίγυπτο, τη χερσόνησο του Σινά και την Κυρηναϊκή (τμήμα της σημερινής Λιβύης).

Έτσι, ο Πτολεμαίος Α’, στρατηγός του Αλεξάνδρου και γιος του Λαγού, έγινε ο πρώτος ηγεμόνας της δυναστείας των Πτολεμαίων το 304 π.Χ. Γ. Αυτή η δυναστεία είναι γνωστή και ως Λαγίδα και βασίλεψε σχεδόν 300 χρόνια.

η πόλη της Αλεξάνδρειας

Η Αλεξάνδρεια, στα αραβικά Iskandereya , που προέρχεται από το ελληνικό Iskander , “Alexander”, ιδρύθηκε το 332 π.Χ. Γ. από τον Μέγα Αλέξανδρο.

Όταν έγινε πρωτεύουσα των Πτολεμαίων, η πόλη άρχισε να αναπτύσσεται σε όλο της το μεγαλείο και γρήγορα έγινε η έδρα της γνώσης και των τεχνών. Η δημιουργία της περίφημης Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας συγκέντρωσε πολυάριθμους μελετητές και διανοούμενους από όλο τον κόσμο. Είχε περίπου 700.000 χειρόγραφα και δέχτηκε πολυάριθμους μελετητές, όπως ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (285-194 π.Χ.), ο Ηρόφιλος ο Χαλκηδόνος (330-260 π.Χ.) και ο Αρίσταρχος ο Σαμοθράκης (217-145 π.Χ.), μεταξύ άλλων.

Η πόλη σχεδιάστηκε από την ανατολή προς τη δύση, σε μορφή σκακιέρας, και είχε έναν κεντρικό δρόμο και τρία λιμάνια. Λέγεται ότι ο δρόμος ευθυγραμμίστηκε για να σηματοδοτήσει τα γενέθλια του Αλεχάντρο, στις 20 Ιουλίου. Εκτός από τα λιμάνια, υπήρχε μια νεκρόπολη, μια αιγυπτιακή συνοικία που λεγόταν Ρακωτής, μια βασιλική συνοικία και μια εβραϊκή συνοικία.

Πτολεμαϊκός πολιτισμός

Κάτω από την κυριαρχία της δυναστείας των Πτολεμαίων έγιναν κάποιες αλλαγές στην αιγυπτιακή τέχνη και παραδόσεις. Για να παραμείνουν στην εξουσία, οι Πτολεμαίοι προσπάθησαν να συσχετίσουν την ελληνική καταγωγή τους με τις αιγυπτιακές θεότητες, κάτι που φαίνεται σε διαφορετικούς πίνακες και γλυπτά της εποχής. Υπάρχουν πολλά έργα όπου οι Πτολεμαίοι αντιπροσωπεύονται με τα ελληνικά χαρακτηριστικά ή την ενδυμασία τους αλλά με αιγυπτιακές ιδιότητες, όπως τυπικές περούκες ή σκήπτρα. Τα ονόματά τους περιλαμβάνονταν επίσης σε βασιλικές καρτούλες, όπως και εκείνα των φαραωνικών δυναστειών.

Επιπλέον, μεταξύ των πολιτιστικών εορτών περιλαμβανόταν και ένα πανηγύρι ελληνικής καταγωγής, το οποίο ονόμαζαν Πτολεμαία και γιορταζόταν κάθε τέσσερα χρόνια.

Κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Πτολεμαίων, χτίστηκαν επίσης διαφορετικοί ναοί αφιερωμένοι στους Αιγύπτιους θεούς και στολίστηκαν οι υπάρχοντες. Μερικά παραδείγματα ναών της ελληνορωμαϊκής περιόδου είναι ο ναός του Horus στο Edfu ή ο ναός του Hathor στο Dendera, οι οποίοι βρίσκονται σε τέλεια κατάσταση διατήρησης.

Μια άλλη από τις σπουδαίες δημιουργίες αυτής της εποχής, που αργότερα θα ήταν θεμελιώδους σημασίας για την κατανόηση της σημασίας των αρχαίων αιγυπτιακών ιερογλυφικών, ήταν το σκάλισμα της περίφημης πέτρας της Ροζέτα κατά τη βασιλεία του Πτολεμαίου Ε’. Αυτή η πέτρα γράφτηκε στα αιγυπτιακά, δημοτικά και αρχαία. Ελληνικά, ανακαλύφθηκε περισσότερα από χίλια χρόνια αργότερα, στα τέλη του 18ου αιώνα, από τον στρατό του Ναπολέοντα και χρησίμευσε για την αποκρυπτογράφηση ιερογλυφικών.

Ο αγώνας για τον θρόνο της Αιγύπτου

Οι Πτολεμαίοι βασιλείς διατήρησαν ορισμένα από τα αρχαία αιγυπτιακά έθιμα, όπως η πολυγαμία και η αιμομιξία για να διατηρήσουν τη διαδοχή της εξουσίας μέσα στην ίδια οικογένεια. Μάλιστα, οι περισσότεροι παντρεύτηκαν τα αδέρφια, τους ανιψιούς ή τους θείους τους.

Παρόλα αυτά, οι διαδοχές μεταξύ των βασιλιάδων των Πτολεμαίων μαστίζονταν από συνωμοσίες και δολοφονίες μεταξύ συγγενών.

Μετά από λίγα χρόνια πλούτου και χλιδής, άρχισε η παρακμή της δυναστείας των Πτολεμαίων. Αυτό συνέβη λόγω διαφορετικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων των εσωτερικών συγκρούσεων, της πείνας, της διαφθοράς, των πολέμων και των εξωτερικών απειλών, ειδικά με την προέλαση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Η Ρώμη άρχισε να παρεμβαίνει στον αγώνα για την εξουσία των Πτολεμαίων, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας των Πτολεμαίων VI, VII και VIII. Η δυναστεία των Πτολεμαίων τελείωσε με την Κλεοπάτρα Ζ’ και τον γιο της Πτολεμαίο XV, όταν και οι δύο πέθαναν το 30 π.Χ. ντο.

Βιβλιογραφία

• egyptexclusive.com. Δυναστείες της Αιγύπτου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://egiptoexclusivo.com/cultura/dinastias-de-egipto/
• Shaw, I. History of Ancient Egypt. (2010). Ισπανία. Η σφαίρα των βιβλίων. Οξφόρδη.
• Varas Mazagatos, A. Σύντομη ιστορία της αρχαίας Αιγύπτου. (2018). Ισπανία. Nowtilus.